Derde keer raak: walvissen!

Hoe mooi de natuur van de Azoren ook is, het is vooral erg bijzonder om daar walvissen te zien. We moesten er geduld voor opbrengen, maar de derde keer was het zover.

In een ribbootje op de Atlantische Oceaan varen we op hoge snelheid naar de zuidwestkant van het Azoriaanse eiland Fajal. We hebben inmiddels drie schuchtere dolfijnen gezien, maar we zijn op zoek naar andere dieren. Een halfuur eerder vertelde onderzoekster Gisela Dionísio van Naturalist Science and Tourism ons enthousiast dat hun walvissenspotters daar potvissen hadden gezien.

Een dag eerder hadden we anderhalf uur gewacht tot we besloten om toch maar niet op zee te gaan. Het waaide te hard en hierdoor konden de spotters moeilijk zien of walvissen water door hun spuitgatten uitblazen. “En daar letten de spotters op”, vertelde Gisela. “Maar als het hard waait, dan is het lastig ze te onderscheiden van de hoge golven.”

Uitleg over potvissen

Dit gaf ons toen wel de kans om een uitgebreide uitleg te krijgen van Maggie, een van de onderzoekers die bij Naturalist in dienst is. Ze vertelde onder meer dat potvissen de Azoren opzoeken, vanwege de grote hoeveelheid aanwezig voedsel in dit minder diepe deel – maximaal 1.800 meter – van deze oceaan. In vergelijking: de Atlantische Oceaan is gemiddeld 3,9 kilometer diep met uitschieters tot zo’n 7 kilometer.

Daarnaast heet de potvis in het Engels een spermwhale, vanwege de witte substantie in zijn hoofd die gebruikt werd voor allerlei soorten toepassingen, zoals cosmetische crèmes, waxkaarsen en industriële smeermiddelen. In het Portugees is een potvis een cachalot, volgens Maggie komt dit waarschijnlijk door de Portugese verbastering van het Engelse ‘cash a lot’. Amerikaanse walvisvaarders konden namelijk veel geld verdienen aan een potvis.

Belang van walvisvaart voor Azoren

Lang gold de walvisvaart als een belangrijke bron van inkomsten voor Azorianen. In diverse dorpen is dit nog steeds te zien: zo hangt een harpoen aan de muur in het café Canto do Cais in Capelas en Lajes do Pico viert zelfs jaarlijks in augustus het walvisvaarderfestival Semana dos Baleeiros. Maar het duidelijkst is het toch te merken aan de verschillende bedrijven die toeristen aanbieden om walvissen in het wild te spotten. Hierbij krijgen ze de hulp van de walvisspotters: een jaar na het internationale walvisverbod in de jaren ’80 bleven ze op de uitkijk staan om walvissen te zoeken. Niet als hulp voor de walvisvangst, maar voor de eerste commerciële bedrijven die toeristen naar walvissen lieten kijken.

Een van die bedrijven is Moby Dick, in de haven van Ponta Delgada. In het begin van onze vakantie boeken we een vaartocht bij hem, maar op de dag in kwestie is het slecht weer: een donkere lucht, harde wind en regen. “Jullie mogen kiezen of jullie gaan”, liet kapitein José Costa weten. “We kunnen de natuur niet forceren. Als we niets zien, dan hoeven jullie niets te betalen.” Dicht bij de kust zien we direct een grote groep dolfijnen, ouders met kinderen. En bij een groep vissers zien we – heel kort – het achterlijf van een hamerhaai. Maar helaas, geen potvissen. Gezien het weer was dat achteraf gezien ook logisch.

Potvissen in zicht!

Maar gelukkig – drie keer is écht scheepsrecht – wordt ons geduld beloond. Vlakbij de Fajalse kust zien we eerst een vliegende vis en vervolgens een paar schuchtere dolfijnen. Daarna zet de ribboot de vaart erin. “We hebben een ander doel”, zegt Gisela. “De potvissen.” En na een tijdje varen is het opvallend stil in de boot: iedereen kijkt geconcentreerd om zich heen, op zoek naar de potvissen. Eerst zien we kort een jonge walvis die vlak voor onze boot naar beneden duikt en daarna begint de show: we zien walvissen duidelijk liggen en water uitblazen. Daarna slaat een van de vrouwtjes (aldus Gisela) meerdere keren met haar staart op het water om vervolgens uit het water te springen. Dit laatste zien we twee keer gebeuren. “Met haar staart geeft ze haar positie aan”, legt Gisela uit. “En ze springt uit het water om aan te geven dat zij de baas is. We denken dat dit voor potvissen een belangrijke manier van communiceren is.”

Gevolgen van klimaatverandering

Na anderhalf uur gaan we weer terug, zodat de potvissen “niet aan onze aanwezigheid kunnen wennen.” Terug aan land krijgen een koekje en een lokale likeur om te vieren dat we potvissen hebben gezien. Daarna vertelt Gisela meer over haar onderzoek naar de gevolgen van klimaatverandering op het maritieme leven. “Met name de dieren die zich goed aan veranderende omstandigheden kunnen aanpassen, zullen zich handhaven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan walvissen en orka’s: zij zwerven door de zeeën en oceanen, op zoek naar eten. Tropische vissen blijven echter op één plek en zullen dit niet overleven.”

Door haar onderzoek denken we na over de keuzes die we maken. Wij willen net als veel andere mensen op vakantie graag de natuur bewonderen, maar het zou jammer zijn als we daardoor de klimaatverstoring juist versnellen. Dagelijks varen vele dieselbootjes met toeristen uit om naar dolfijnen en walvissen te kijken, net zoals we met Moby Dick hebben gedaan. Hebben we daar wel goed aan gedaan? We vinden het lastig. We kijken met een positiever gevoel terug op onze trip met Naturalist dat onderzoek en toerisme combineert: zij gaan alleen het water op om onderzoek te doen als wij als toeristen betalen om bijvoorbeeld dolfijnen en walvissen te zien. Daarmee dragen we juist bij aan het behoud van de natuur die zo het bewonderen waard is.